12/04/2025
Plac Bankowy w Warszawie to miejsce o niezwykle bogatej i burzliwej historii, odzwierciedlającej losy samej stolicy. Przez lata zmieniał swoje oblicze, funkcje, a nawet nazwę. Jest świadkiem ważnych wydarzeń, architektonicznych przemian i politycznych zawirowań. Jego historia to opowieść o odbudowie, ideologii i powrocie do korzeni, a pomniki, które się na nim pojawiały i znikały, są niczym kamienne rozdziały tej frapującej narracji.
Pierwotnie plac powstał w 1825 roku z inicjatywy władz Królestwa Polskiego, w miejscu dawnych pałaców Leszczyńskich i Ogińskich. Jego projektantem był wybitny architekt Antoni Corazzi, który nadał mu monumentalny charakter, wznosząc trzy imponujące gmachy: Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, Pałac Ministra Skarbu oraz gmach Giełdy i Banku Polskiego. Te klasycystyczne budowle miały podkreślać znaczenie Warszawy jako centrum finansowego i administracyjnego. Pierwotnie plac miał nietypowy, trójkątny kształt, wyznaczony przez biegnącą po skosie ulicę Rymarską.
Przed wybuchem II wojny światowej, w 1910 roku, na skwerze pośrodku placu pojawiła się fontanna, przeniesiona tu z Krakowskiego Przedmieścia. Fontanna z 1866 roku stanowiła element dekoracyjny, choć jej obecność była raczej efemeryczna w kontekście późniejszych, znacznie bardziej znaczących monumentów.
Wojenna Zagłada i Powojenna Odbudowa
Los nie oszczędził Placu Bankowego. Zabudowa ucierpiała już we wrześniu 1939 roku, a skala zniszczeń powiększyła się dramatycznie w 1944 roku, podczas i po Powstaniu Warszawskim. Okupant niemiecki wykorzystał zniszczenia do realizacji własnych planów urbanistycznych, w tym przebicia ulicy Marszałkowskiej przez Ogród Saski aż do placu.
Po wojnie przystąpiono do odbudowy, która jednak znacząco zmieniła kształt placu. Zlikwidowano ulicę Rymarską, a budynki po wschodniej stronie placu, w tym Wielka Synagoga, zostały rozebrane lub nieodbudowane. Plac został poszerzony i uzyskał prostokątny kształt, który znamy dzisiaj. Monumentalne gmachy Corazziego po zachodniej stronie zostały odbudowane, a kamienica Kosseckiej w południowej pierzei zaadaptowana na Hotel Saski. W latach 1946-1947 przebito na północ ulicę Marcelego Nowotki (obecnie gen. Władysława Andersa), a w 1949 roku północną pierzeję placu wyznaczyła oddana do użytku Trasa W-Z. Fontanna, która stała przed wojną na placu, została przeniesiona w inne miejsce, przed kino „Muranów”.
Epoka Feliksa Dzierżyńskiego
W okresie powojennym, w zmienionej rzeczywistości politycznej, plac stał się miejscem manifestacji nowej ideologii. 21 lipca 1951 roku, przed Pałacem Ministra Skarbu, odsłonięto pomnik Feliksa Dzierżyńskiego, dłuta Zbigniewa Dunajewskiego. Był to pierwszy w Warszawie monument poświęcony działaczowi rewolucyjnemu. Jego lokalizacja nie była przypadkowa – miała upamiętniać przemówienie Dzierżyńskiego do robotników na tym placu w 1905 roku. W ślad za odsłonięciem pomnika, plac zmienił nazwę na Plac Feliksa Dzierżyńskiego. Nieopodal, w dawnym gmachu Giełdy, otwarto Muzeum Historii Polskiego Ruchu Rewolucyjnego.
Powrót do Nazwy i Nowe Pomniki
Zmiany ustrojowe w Polsce pod koniec lat 80. XX wieku przyniosły kolejne przemiany na placu. W listopadzie 1989 roku, w symbolicznym geście zerwania z przeszłością, pomnik Feliksa Dzierżyńskiego został zburzony. W tym samym miesiącu przywrócono historyczną nazwę – Plac Bankowy. Był to ważny moment dla tożsamości tego miejsca.
W latach 1976–1991 po wschodniej stronie placu, w miejscu nieodbudowanej Wielkiej Synagogi, wzniesiono Błękitny Wieżowiec. Przed nim, w 1993 roku, odsłonięto pomnik prezydenta Warszawy z czasów II Rzeczypospolitej, Stefana Starzyńskiego, który zginął podczas wojny. Ten monument przypomina o przedwojennej historii miasta i postaci zasłużonej dla stolicy.
Najnowszym znaczącym monumentem na Placu Bankowym jest pomnik Juliusza Słowackiego, odsłonięty w 2001 roku. Znajduje się on w pobliżu miejsca, gdzie kiedyś stał pomnik Dzierżyńskiego. Wybór tej lokalizacji i postaci Słowackiego ma symboliczne znaczenie – przypomina, że wielki poeta pracował w latach 1829–1831 w Pałacu Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, jednym z gmachów zaprojektowanych przez Corazziego, stojących do dziś przy placu. Pomnik Słowackiego stanowi hołd dla polskiej kultury i nawiązuje do wczesnej historii placu.
W 2023 roku plac przeszedł kolejne zmiany, mające na celu poprawę jego funkcjonalności i estetyki. Przeprowadzono przez niego drogę dla rowerów i posadzono dwa szpalery drzew, co wpisuje się w szersze trendy rewitalizacji przestrzeni miejskich i tworzenia bardziej przyjaznego środowiska dla mieszkańców i turystów.
Historia Placu Bankowego to fascynujący przykład, jak miejsce w centrum miasta może kumulować w sobie dziedzictwo wielu epok, odzwierciedlać zmiany polityczne i społeczne, a także ewoluować urbanistycznie. Pomniki, które się na nim pojawiały i znikały, są niemymi świadkami tych przemian, każdy z nich opowiada inną część opowieści o Warszawie.
Pomniki i Obiekty na Placu Bankowym na przestrzeni lat
Poniższa tabela przedstawia wybrane pomniki i znaczące obiekty, które były związane z Placem Bankowym oraz okres ich obecności:
| Obiekt/Pomnik | Typ | Okres obecności na Placu Bankowym (lub w bezpośrednim sąsiedztwie) |
|---|---|---|
| Fontanna (z 1866) | Element dekoracyjny/Pomnik | ok. 1910 - po 1945 |
| Pomnik Feliksa Dzierżyńskiego | Pomnik | 1951 - 1989 |
| Pomnik Stefana Starzyńskiego | Pomnik | Od 1993 (przed Błękitnym Wieżowcem) |
| Pomnik Juliusza Słowackiego | Pomnik | Od 2001 |
Najczęściej Zadawane Pytania
Jakie pomniki znajdują się obecnie na Placu Bankowym?
Obecnie na Placu Bankowym znajdują się pomnik Stefana Starzyńskiego (przed Błękitnym Wieżowcem) oraz pomnik Juliusza Słowackiego.
Czy na Placu Bankowym stał pomnik Feliksa Dzierżyńskiego?
Tak, pomnik Feliksa Dzierżyńskiego stał na Placu Bankowym w latach 1951-1989. Został on zburzony po zmianach politycznych w Polsce.
Dlaczego Plac Bankowy w pewnym okresie nosił inną nazwę?
W latach 1951-1989 plac nosił nazwę Placu Feliksa Dzierżyńskiego, aby upamiętnić postać Feliksa Dzierżyńskiego i jego działalność, w tym przemówienie wygłoszone na tym placu w 1905 roku. Nazwa została zmieniona z powrotem na Plac Bankowy w 1989 roku.
Kto zaprojektował główne, historyczne budynki przy Placu Bankowym?
Główne, monumentalne gmachy przy placu, takie jak Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, Pałac Ministra Skarbu oraz gmach Giełdy i Banku Polskiego, zostały zaprojektowane przez Antoniego Corazziego w 1825 roku.
Co stało się z ulicą Rymarską, która kiedyś wyznaczała kształt placu?
Ulica Rymarska została zlikwidowana po II wojnie światowej w ramach przebudowy i poszerzenia placu. Spowodowało to zmianę jego kształtu z trójkątnego na prostokątny.
Historia Placu Bankowego to dynamiczna opowieść o przekształceniach miejskich, które warto znać, odwiedzając to ważne miejsce na mapie Warszawy.
Zainteresował Cię artykuł Plac Bankowy: Historia i Pomniki Warszawy? Zajrzyj też do kategorii Tapicerstwo, znajdziesz tam więcej podobnych treści!